1. Plastik Enjeksiyon Makinesi - Genel Bilgiler
Plastik enjeksiyon, sıcaklık yardımı ile eritilmiş plastik hammaddenin bir kalıp içine enjekte edilerek şekillendirilmesi ve soğutularak kalıptan çıkarılmasını içeren bir imalat yöntemidir. Bu metot ile en küçük komponentlerden, bahçe mobilyalarına kadar çok çeşitli ebat ve kategorilerde plastik parçalar imal edilebilir. En yaygın imalat yöntemlerinden biridir. İşlemin gerçekleştirildiği makineye plastik enjeksiyon makinesi denir. İlk plastik enjeksiyon makinesi 1930?lu yıllarda yapılmıştır.
Kapama: Bir enjeksiyon makinesi üç ana parçadan oluşur: kapama ünitesi (mengene), enjeksiyon ünitesi ve kalıp. Kapama ünitesi, enjeksiyon ve soğutma esnasında kalıbı basınç altında tutan ünitedir. Daha basit olarak enjeksiyon kalıbının iki tarafını (dişi ve erkek) birleştiren ünitedir.
Enjeksiyon: Enjeksiyon aşaması esnasında, granül halindeki plastik malzeme enjeksiyon ünitesi üzerindeki hazneye dökülür. Oradan rezistanslı ısıtıcılar ile ısıtılan silindir içine, elektrik motoru ile kumanda edilen bir vida vasıtası ile alınır. Vida sıkıştırma işlemi yaparak sıcaklık ve basınç altında eriyik hale gelen plastik malzemeyi silindirin sonuna kadar ilerletir. Vidanın önüne kalıbı doldurmak için yeterince malzeme alındığında enjeksiyon işlemi başlar. Erimiş plastik, makinenin ucundaki bir meme vasıtası ile kalıbın içine gönderilir. Bu işlem esnasındaki basınç ve hız hidrolik motor ile kontrol edilir.
Ütüleme: Parçanın istenen ölçülerde olması ve görünümünde çeşitli hatalar (çöküntü, yamulma, eğilme, vs.) olmaması için bu işlem uygulanır. Bu aşamada kalıp içine enjekte edilmiş olan plastik eriyiğin, basınç uygulanarak kalıp boşluğunu iyice doldurması sağlanır. Plastik, kalıp içinde katı hale gelinceye kadar işlem devam eder. Kullanılan hammaddenin özelliğine, parça ebatlarına ve ağırlığına bağlı olarak işlemin süresi değişkenlik gösterir.
Soğutma: Enjekte edilen eriyik hammaddenin, kalıbın içinde sertleşmesine neden olur. Kalıp içinde sertleşen plastik aksesuar kalıptan çıkarılarak endüstrinin hemen her alanında kullanılabilir. Kalıbın soğutulması genellikle kalıp içindeki su kanalları vasıtasıyla yapılır.
Kalıp Açma: Kapama ünitesi kalıbın iki tarafı ayrılacak şekilde açılır.
2. Plastik Enjeksiyon Makinesi Çalışma Prensibi
Plastik enjeksiyon işlemi, mengene arasında tutulan kalıba basınç altında ısıtma ve enjekte yordamıyla plastik hammadde geçerek oluşur. Erimiş plastik soğutulduktan sonra ürün kalıptan çıkar ve kalite kontrol, teslim veya ikincil operasyonlar için hazır hale gelir.
1. Aşama: Granül haldeki hammade huniden makinenin ısınmış olan döner vidasına beslenir. Hammadde eriyik bir şekilde vidanın dönerek oluşturduğu kuvvetle beraber ileriye doğru yol alır.
2. Aşama: Hidrolik pistonlar ile eriyik hammadde kapatılmış olan kalıptaki gözlere dolar.
3. Aşama: Kalıp kısmı plastik soğuyarak sertleşene kadar yüksek basınç ile kilitli tutulur. Bu aşama genelde en çok zaman gerektiren bölümdür.
4. Aşama: Enjeksiyon vidası geri çekilerek bir sonraki işlem için hammadde alınır. Kalıp açılır ve iticiler soğumuş olan ürünü iteleyerek kalıptan atar. Kalıp kapanır ve bir sonraki işlem başlar.
3. Plastik Enjeksiyon Makinesi Nasıl Seçilir?
Plastik Enjeksiyon makinesi seçerken dikkat edilmesi gereken noktalar genel olarak şunlardır:
- 1. Üretilecek olan parçanın geometrik özelliklerinin belirlenmesi
- 2. Makine tipi: Hidrolik, hibrid veya elektrikli
- 3. Üretim için gerekli olan kalıp(mengene) kapama gücü
- 4. Enjeksiyon grubu boyutu seçimi
Üretilecek olan parçanın geometrik özelliklerinin belirlenmesi
Doğru makineyi seçme sürecinde ilk olarak üretilecek parçaların ölçülerinin net olarak belirlenmesi gerekir. Makineye uygun olmayan bir kalıp; kalite sorunlarına, düşük çevrim sürelerine yol açar ve daha da önemlisi makine ve kalıp hasar görebilir.
Üretim için başlıca belirlenmesi gereken ölçüler:
- ? Plastik ham madde türü
- ? Ağırlık
- ? Uzunluk x genişlik x Yükseklik
- ? Duvar kalınlığı
- ? Maça Pozisyonları
- ? Maksimum gerekli akış
- ? Tahmini çevrim süresi
- ? Kalite gereksinimleri
- ? Yıllık üretim hedefleri
Buna ek olarak da kalıp boyutu ve ağırlığıda belirlenmedir. Bu bilgiler kapsamında gerekli enjeksiyon grubu ölçüleri, kalıp kapama gücü ve makine tipi belirlenebilir.
Enjeksiyon makinesi tipinin seçilmesi
Piyasada güncel olarak bulunun makine türlerini aşağıdaki gibi listeleyebiliriz:
- ? Tamamen hidrolik
- ? Tamamen elektirikli
- ? Hibrit ? Hidrolik ve elektrik karışımı
Tamamen Hidrolik Makinalar:
Mengene grubu tasarımı, hidrolik pompa kullanımı, akümülatör durumuna göre enjeksiyon makineleri hidrolik olarak sınıflandırılır. Tamamen hidrolik makinelerde mengene kısmı makaslı veya pistonlu olarak ikiye ayrılır.Hidrolik pompa tasarımı sabit debili pompa, değişken debili pompa veya sürücülü( inverterlü) olarak farklılık göstermektedir.
Bazı makinelerde üreticeler makinelerde akümülatör kullanmaktadır. Genellikle enjeksiyon aşaması desteklense de tüm makine fonksiyonlarının desteklendiği tasarımlarda mevcuttur. Genelde 0.3mm-0.8mm arası duvar kalınlığına sahip ürünlerin üretiminde akümülatörlü bir makine tercih edilmedir. Akümülatör desteği aynı zamanada kalınduvar yapısına sahip ürünler içinde gerekli olabilir. Bu yüzden kalıp tasarımı dikkatlice incelenmelidir.
Hangisi enjeksiyon makinesi sizin için uygun?
Bu sizin önceliklerinize bağlıdır.
Hidrolik enjeksiyon makinesi seçmeden önce dikkat edilmesi gereken bazı kriterler şunlardır:
- ? Yeni veya kullanılmış makine satın alma
- ? Makine fiyatı
- ? Enerji verimliliği
- ? İşlenecek olan plastik ham madde
- ? Ürün tasarımı
- ? Kalıp tasarımı
- ? Temiz oda gereksinimi
- ? Çevrim süresi gereksinimi
- ? Ütüleme zamanı gereksinimi
- ? Servis ağı ve desteği
Eğer düşük güç tüketimi birinci öncelik ise tamamen hidrolik makine tipleri içinde en verimli enerji kullanımını sağlayan servo pompalı veya inverterlü makineler tercih edilmelidir. Bu tarz makineler pompayı sadece makinenin hareket etmesi gerektiğinde devreye sokacaktır. Bu tip makinelerin fiyatları normal makinelere göre 10% -15% civarında yüksektir.
Unutulmamalıdır ki sürücülü enjeksiyon makineleri sadece makine bekleme zamanlarının uzun olduğu üretimler için enerji tasarrufu sağlar.
Tam Elektrikli Plastik Enjeksiyon Makinaları
Servolu enjeksiyon makineleri enerji verimliliği ne yüksek makinelerdir. Bu makineler tüm hareketleri serve motorlar ile sağlar. Servo motorlar sadece hareketler esnasında çalışarak enerji tüketimini en aza indirger. Full elektrik makinelerde parça kalitesi sürekliliği mükemmeldir ve tekrarlanabilirlik çok yüksekdir. Özellikle tıbbi ürünlerin üretiminde bu tip makineler tercih edilmelidir.
Elektrikli makinelerde hidrolik yağ kullanmadığından, her hangi bir yağ kaçağı olasalığı yoktur ve temiz oda işlemleri için uygundur.
Hibrid Plastik Enjeksiyon Makineleri
Hibrit plastik enjeksiyon makineleri hidrolik tasarım ve elektrik tasarımı kombinasyonunu kullanır. Hidrolik kısım genelde ince duvarlı ürünlerin üretilmesi sırasında yüksek enjeksiyon hızlarına erişmek için kullanılır. Makinenin geri kalanı ise elektrikli servo motorlar ile hareket etmektedi. Örneğin, mengene açma / kapama servo motor ile çalışırken enjeksiyon kısmında hidrolik kullanılır. Bu tip makineler tamamen elektrikli makineler kadar olmasa da yüksek enerji tasarrufu sağlar.
Üretim için gerekli olan kalıp(mengene) kapama gücü
Kalıp kapama gereksinimleri ile şu şekilde hesaplanabilir:
- ? Tücreübe ile ? kalıpçılar ve makine üreticileri bu bilgilere sahiptir.
- ? Bilgisayar destekli simülasyon yazılımı vasıtasıyla
- ? Ürünün geometrik ölçülerine göre formül ile; İz düşümü X Ortalama göz başına basınç X Göz sayısı.
Gerekli olan tonajın belirlenmesi için aşağıdaki bilgilere ihtiyaç vardır:
- ? Plastik ham madde türü
- ? Uzunluk x genişlik x yükseklik
- ? Öngörülen alan (uzunluk x genişlik)
- ? Ortalama duvar kalınlığı
- ? Kapı konumu
- ? Maksimum akış uzunluğu
- ? Kalıp içinde gözlerin sayısı
Ortalama göz başına basıncı da gereklidir ve bu bilgiler belli ham maddeler için bazı plastik enjeksiyon makinesi üreticilerinin el kitabında yer almaktadır.
Genellikle enjeksiyon üretiminde gerekli olan ortalama göz basıncı 300-800 bar aralığındadır. Kısa akım uzunlukları ve daha kalın duvar kesitli parçalar için daha düşük basınçlar gerekirken, uzun akış yolları ve ince duvarlarlı parçalar için yüksek basınç gerekecektir. Ayrıcı plastik ham madde seçimi de göz basıncını etkiler. Buna ek olarak, kalıbın fiziksel olarak makineye uygun olup olmadığı belirlenmelidir. Bunun için kalıp ağırlığı ve boyutunu bilmek gerekir.
Enjeksiyon Ünitesi Boyutu Seçimi
Enjeksiyon grubunun belirlenmesi için şu bilgilere ihtiyaç vardır;
- ? Plastik ham madde
- ? Çevrim süresi
- ? Soğutma zamanı
- ? Ürün ağırlığı (parça ağırlığı, soğuk yolluk ağırlığı ve göz sayısı)
- ? En yüksek enjeksiyon basıncı gereksinimi
- ? Plastikleştirme oranı
- ? Enjeksiyon hızı
- ? Ütüleme zamanı ve basıncı
Plastik Hammadde Özellikleri
Plastik hammaddeler, kimyasal yapıları itibari ile birbirlerinden farklı oldukları gibi, kimyasal yapılarına bağlı olarak birbirlerinden oldukça farklı performans özelliklerine sahiptirler. Yüzlerce değişik plastik hammadde arasından, üretilecek nihai üründe aranan özellikler ile üretim sırasında kullanılacak olan doğru plastik hammaddenin eşleştirilmesi, başlıca başına bir uzmanlık alanı olarak değerlendirilebilir. Üretimin başarılı olmasının ilk adımı nihai üründe aranacak özellikleri sağlayabilen en ekonomik hammaddenin belirlenmesi şeklinde özetlenebilir. Bu amaçla, plastik hammaddelerin mekanik (mechanical), elektriksel (electrical), kimyasal (chemical) ve termal (thermal) özelliklerini belirten değişik ölçümlerin ve bu ölçümlerin sonuçlarının ne anlama geldiğinin bilinmesi doğru hammadde seçimi için elzemdir.
Aşağıdaki listede plastik hammadde spesifikasyonlarında sıklıkla karşılaşılan ölçümlerin ne anlama geldiğini özetleyen yazımızı plastik hammadde seçimi yaparken dikkate almanızı tavsiye ederiz.
1. Elektriksel Özellikler (Electrical Properties)
Dielektrik dayanım (Deielctrical strenght): Plastik hammaddenin bozulmadan dayanabildiği voltajı ifade eder. Plastik hammaddenin elektrik yalıktanlığı seviyesini belirleyen en önemli faktörlerden biridir. Dielektrik dayanım ne kadar yüksek ise hammaddenin yalıtkanlık özelliği o kadar iyidir. Dielektrik dayanım plastik hammaddeden üretilmiş ürünün kalınlığı ile değişkenlik gösterir.
Ark rezistansı (Arc resistance): Plastik hammaddenin yüzeyinde elektriği iletken bir yolun ne kadar kolay bir şekilde oluştuğunu ölçer. Bu özellik basılmış parçanın kalınlığından bağımsızdır. Ark rezistansı ne kadar yüksek ise hammaddenin eletrik yalıtkanlığı o kadar yüksektir.
Yayma faktörü (Dissipation factor): Plastik hammaddenin içinden geçen elektrik akımı nedeniyle ürettiği termal enerjiyi ne kadar etrafına sıcaklık olarak yaydığını ifade eder. Yayma faktörünün görece olarak düşük olması hammaddenin ısınmadan elektriğe dayandığını ifade eder.
2. Mekanik Özellikler (Mechanical Properties)
Gerilme direnci (Tensile strength): Plastik hammaddenin kırılmadan önce ne kadar bir baskıyı esneyerek kaldırabileceğini gösterir. Genellikle Gerilme direnci yüksek olan bir hammaddeden elde edilen ürün elastiktir.
Bükülme direnci (Flexural strength): Plastik hammaddenin esnemeden önce ne kadar bir baskıyı deforme olmadan kaldırabildiğini gösterir. Bükülme direnci yüksek olan hammaddelerin genel olarak gerilme direnci düşüktür. Bu hammaddeler baskıyı deforme olmadan kaldırabilir ancak esneme oranları düşük olduğu için daha kırılgandırlar. Estetik kaygıların ön planda olduğu uygulamarda önemlidir.
Darbe direnci (Impact strength): Plastik hammaddenin ani bir darbeye gelen dayanımını ölçer. Bu özellik plastik hammaddenin kendine gelen darbeyi ne kadar eşit bir şekilde dağıtabildiği ile alakalıdır. Darbe direnci özellikle çarpma, düşürme riskinin yüksek olduğu nihai ürünlerde önemlidir.
3. Termal Özellikler (Thermal Properties)
Sıcaklık Bozulma derecesi (Heat distortion temperature): Plastik hammaddenin hangi sıcaklık derecesine kadar mekanik özelliklerinde bir değişiklik olmadan yapısını koruduğunu belirtir. Belirtilen sıcaklıktan daha yüksek sıcaklıklarda plastik hammaddenin özelliklerinde değişiklikler gerçekleşir. Yüksek sıcaklık ile temas eden plastik ürünlerde önemlidir.
Yanabilirlik (Flammability): Plastik hammaddenin yangın gibi durumlarda tutuşma özelliğini belirler. UL94 standardına göre V2 en düşük yanmaya dayanıklılık, V1 orta derece yanmaya dayanıklılık, V0 ise üst düzey yanmaya dayanıklılığı belirtir. Özellikle elektrik akımının geçtiği ve yangın başlangıcına sebep olabilecek parçalarda güvenlik açısından çok önemlidir.
4. Fiziksel Özellikler (Physical Properties)
Nem emme kapasitesi (Water absorption degree): Plastik hammaddenin belli bir sıcaklıkta belli bir süre boyunca bekletilmesiyle havadaki nemi ne oranda içine aldığını gösterir. Bu özellik bütün plastik hammaddeler için çok önemlidir. Eğer plastik hammadde higroskopik (nemi içinde tutan) plastik ise, bu hammaddenin içindeki nem işlenmeden önce yok edilmelidir. Aksi halde hammaddenin işlenmesi sırasında büyük zorluklar ortaya çıkar.
5. Kimyasal özellikler (Chemical properties)
UV ışını emme kapasitesi (UV light absorption): Plastik hammaddelerin UV ışınlarını emme kapasitesi birbirlerinden farklıdır. Genel olarak plastik hammaddelerinin UV ışınlarını yansıtması tercih edilir. UV ışınlarını emen plastikler zamanla termal bozulmaya uğrayarak şekilsel bozukluklar gösterir ve kimyasal yapıları bozulduğundan daha kırılgan hale gelir.
Alkalinlere ve asitlere dayanım (Resistance to alkalines and acids): Plastik hammaddeler kullanım alanlarına göre alkalinler ve asitler ile temas halinde olabilirler. Örnek olarak deterjanlar alkalin yapıya sahip ürünlerdir ve bazı plastik hammaddelerin yapılarına büyük zarar verirler. Bu yüzden başka maddeler ile temas halinde olacak olan plastiklerin bu yönden incelenmesi önemlidir.
6. İşleme özellikleri (Processing properties)
Erime akışkanlığı indeksi (Melt flow index): Plastik hammaddenin belirli bir sıcaklık ve basınç altında belirli bir mesafeyi ne kadar sürede akarak kat ettiğini gösterir. Kısaca plastik hammaddenin viskozitesini gösteren bir özelliktir. Erime akışkanlığı indeksi yüksek olan hammaddeler karışık kalıplarda akışkan yapılarından dolayı daha iyi sonuçlar verir. Çok girintili çıkıntılı kalıplarda düşük erime akışkanlıklı hammaddelerin kalıbı tam olarak dolduramama sorunu ortaya çıkabilir. Bu özellik termoset plastiklerde aranmaz. Çünkü termoset plastiklerin farklı sıcaklıklarda erime akışkanlık indeksleri değişkenlik gösterir.